تاریخ طبری – چهارده جلد
قسمت اعظم تاریخ طبری مجموعه ای از روایات گوناگون از راویان مختلف است که به شکلِ معمولِ روایتِ خبر، نقل شده است ، بدین صورت که ابتدا سلسلة راویان و سپس خبر گزارش می شود؛ بنابراین ، تاریخ طبری صرفاً نقلی است و مؤلف دخل و تصرفی در منابع خود نکرده و مطالب را بدون درنظر گرفتن صحت و سقم آنها ضبط نموده است (برای سبب آن رجوع کنید به همان ، سلسلة اول ، ص 6ـ7). وی از یکسو با امانتداری کامل و در نوع خود بی نظیر، روایات متعدد و متنوع راجع به هر واقعه را آورده و از این طریق به حفظ منابع اسلامی از خطر نابودی خدمتی شایان کرده است ، اما از سوی دیگر، مطالب غیرواقعی و افسانه های حماسی و نیز خلط و سهوهایی در کتابش دیده می شود؛ ازینرو باید محتوای هر روایت بررسی و با روایات دیگر مقایسه شود و مختصات و مسائل آن معلوم گردد (رجوع کنید به ادامة مقاله )....
شیوة نقل طبری معلوم می دارد که وی از منابع مکتوب استفاده کرده است (رجوع کنید به جواد علی ، مجلة المجمع العلمی العراقی ، ج 1، ص 143ـ231، ج 2، ص 135ـ190، ج 3، جزء 1، ص 16ـ56، ج 8، ص 425ـ436). او هر گاه از منابعی استفاده کرده که اجازة نقل حدیث از آنها داشته ، با بیان «حَدِّثنا»، «أَخبَرنا»، «کَتَبَ الیّ» گزارش داده است و هرگاه از منابعی سود جسته که اجازة نقل حدیث نداشته ، با ذکر «قالوا»، «حَدّثوا»، «رُوِیَ» و «ذُکِرَ» گزارش آورده است . وی گاه مطلبی را از یک روایت با ذکر «امّا» بیان کرده ، مانند «امّا واقدی » یا «امّا ابن اسحاق »، اینگونه مطالب به احتمال بسیار تفسیر و تعبیر خود طبری از محتوای یک روایت بوده است . گذشته از این موارد، طبری بخصوص در تاریخ خلفا و فتوح ، شعر و خطابه آورده و بدین ترتیب نقل مستمر خبر را قطع کرده است .
شیوة گزارش و شکل روایات در تاریخ طبری یکسان نیست که سبب آن ، میزان اهمیت و کثرت حوادث ، محتوای روایات و تأثیر زمان بر آنها بوده است . طبری روایات راجع به زندگی رسول اکرم را با دقتی که معمول تفسیر قرآن و احکام دینی است ، نقل می کند که سبب آن وقوف وی به عنوان فقیه و محدّث بر سیرة حضرت رسول ، و نیز اهمیت سیره نزد فقها، بوده است . در این کتاب ، روایات راجع به دورة خلفای نخستین ، طولانی است و از اواخر دورة بنی امیه بتدریج از تنوع روایات کاسته می شود. ذیل هر سال اغلب یک حادثه ، از جمله واقعة کربلا ذیل سال 61، گزارش می شود، اما گاه ذیل یک سال ، چند حادثة سیاسی و نظامیِ جداگانه ، و گاه ذیل دو سال یک حادثه ذکر می گردد، مانند سال 42 و 43 که گزارش جنگ خوارج است . از دوران بعد از خلافت معتصم عباسی (218ـ227) ذیل هرسال حوادث معدودی به اختصار آمده است .
روایات و منابع طبری ویژگیهایی دارد که وقوف نداشتن بر آنها ممکن است به نتیجه گیریهای نادرست بینجامد، از جمله آنکه هدف ناقلان این روایات تألیف اثر تاریخی نبوده است . بی تردید گزارشهای ناقلان نخستین که طبری از آنها استفاده کرده ، شرحِ کاملِ یک حادثه نبوده است . راویان مختلف ، صحنه هایی از یک واقعه را که خود دیده یا در بارة آن شنیده بوده اند و انگیزه ای نیز برای گفتن آن داشته اند، نقل کرده اند؛ بنابراین ، یک روایت گاه برگرفته از منابع گوناگونی است که احتمالاً سهو و خلط و حذف و اضافه های دلبخواهی در آنها ــ که تا زمان طبری لااقل دویست سال دست به دست شده بوده اند ــ راه یافته است . این ویژگیها بر تاریخ طبری ــ که مؤلف آن به منابع خود نگرش تاریخی داشته و کتاب را به ترتیب زمانی و موضوعی تدوین کرده ــ تأثیر نهاده است .
بخش تاریخ جهان تاریخ طبری ، مطابق چاپ دخویه ، دو مجلد از سیزده مجلد متن را دربر می گیرد و مشتمل است بر مقدمه ای در بارة زمان و حدوث آن ، داستان آفرینش قصص انبیا از حضرت آدم تا حضرت مسیح علیهم السلام ، و تاریخ ایرانیان از ابتدا تا پایان دورة ساسانی . در دورة باستانی ایران ، تاریخ یمن گنجانده شده ، در بخش راجع به حضرت مسیح فهرست شاهان روم آمده است و در بخش راجع به ساسانیان اقوام و ملوک حیره ذکر شده اند. طبری در بحث از آفرینش و پراکنده شدن فرزندان آدم بر روی زمین ، احادیثی از پیامبر اکرم نقل کرده و برای تأیید آنها آیاتی از قرآن کریم آورده و توضیح داده است . وی در این مبحث بیش از هر مبحث دیگری در کتابش نظر شخصی خود را بیان کرده است .
طبری داستان آفرینش و تاریخ پیامبران بنی اسرائیل را عمدتاً از قول راویان مسلمان و به استناد آیات قرآن شرح داده است . در این بخش مطالب صرفاً صبغة دینی دارد و پاره ای از آرا و عقاید اهل کتاب (اسرائیلیات ) اغلب از طریق راویانی مانند وَهْب بن مُنبِّه در آن راه یافته است . طبری همچنین عقاید ایرانیان را در بارة آفرینش و اینکه برخی کیومرث را اولین انسان دانسته اند، بیان کرده است .
طبری در چند جای کتاب توضیح می دهد که چرا از بین همة اقوام و ملل دنیا فقط تاریخ شاهان ایران را نوشته است . او می گوید که اقوام دیگر تاریخ مشخص و پادشاهیِ پیوسته نداشته اند که بتوان بنای تاریخ را بر روزگار ملوکشان نهاد (چاپ لیدن ، سلسلة اول ، ص 148). در بارة تألیف تاریخ ایران ، علاوه بر دیدگاههای شخصی طبری ، باید به پیوستگی تاریخ ایران با تاریخ اسلام نیز توجه شود.
طبری در قسمت تاریخ ایران ، منابع خود را بیان نکرده و به ذکر «مطّلعان » یا «دانشوران پارسی » یا «قالوا» اکتفا کرده است . از مقایسة تاریخ طبری با تواریخ دیگر برمی آید که وی در بخش تاریخ ایران صرفاً از منابع ایرانی استفاده کرده ، از جمله در قسمتی که در بارة اسکندر گزارش داده است . طبری در مورد ملوک الطوایف تحت نام «اشکانی » نام پادشاهان اشکانی را بدون هیچ تفصیلی در بارة آنان آورده است . آنگونه آمیختگی که راجع به اشکانیان و جانشینان اسکندر در منابع دیگر وجود دارد، در روایات طبری نیست .
روایات طبری در بارة تاریخ ساسانی بسیار مفصّلتر از دوره های قبل و به نحو بارزی متضمن مطالب تاریخی است ، گرچه مطالب غیرواقعی و داستانی نیز دارد. طبری در این قسمت نیز منابع خود را ذکر نمی کند، جز در مواردی که از راویان مسلمان نقل قول می کند. روایات طبری در ترتیب و کلیات وقایع با منابع دیگر مطابقت دارد که نشان می دهد مورخان اسلامی در تدوین تاریخ ایران از منابع ایرانی مشترک استفاده کرده اند. تمایز اصلی تاریخ طبری در بخش ساسانی نسبت به دیگر بخشهای کتاب ، تنوع منابع (اعم از ایرانی و غیرایرانی ) و تفصیل مطالب با جزئیات بالنسبه دقیق است ؛ ازینرو بخش ساسانی تاریخ طبری بر تواریخ هم زمان آن برتری دارد. بعلاوه طبری از نقل مطالبی که منشأ شعوبی و رنگ حماسی دارند احتراز کرده است ، از جمله حکایاتی را که برخی تواریخ راجع به دربار و زندگی خصوصی پادشاهان ، مثلاً خسرو پرویز، آورده اند، نیاورده است . طبری در تاریخ یمن و داستان تُبَّع * و داستان فتح قلعة الحَضْر/ هَتْرَه در عهد اردشیر بابکان و نیز توجیهات مذهبی راجع به علایم و آثار زوال حکومت ایران در عهد خسرو پرویز، از روایات متنوع اسلامی بهرة بسیار برده ، اما در بارة آخرین شاهان ساسانی مقارن فتوح مسلمانان ، این کار را نکرده است ؛ به احتمال بسیار به این سبب که روایات فتوح از مآخذ گوناگون گرفته شده و ازینرو در موارد متعدد دیدگاهها و تمایلات متضاد جمع شده است .
بخش تاریخ اسلام در تاریخ طبری با زندگی رسول اکرم آغاز می شود و تا پایان سال 302 ادامه می یابد. طبری تمدن اسلامی را کلی واحد می داند و بدون درنظر گرفتن تمایزات جغرافیایی و زبانی و قومی ، روایات خود را بیان می کند. منبع اصلی وی در تاریخ زندگی رسول اکرم ، روایات ابن اسحاق (متوفی بین 150 تا 153) است که آنها را به صورت روایات منفرد و با ذکر اِسناد، و در برخی موارد بدون ذکر اسناد، نقل می کند. کتاب ابن اسحاق ( المبتدأ و المبعث و المغازی ) را که سیرة حضرت رسول نیز جزو آن بوده ، ابن هشام (متوفی بین 213 تا 218) تهذیب کرده و به ملاحظات سیاسی و کلامی ، بسیاری از راویان ابن اسحاق را کنار گذاشته و روایات را به دلخواه خود حذف کرده است ، ازینرو تاریخ طبری به جهت اشتمال بر مقدار زیادی از روایات ابن اسحاق ، مکملِ سیرة ابن هشام محسوب می شود. طبری بدین وسیله اطلاعات قدیمترین محدّثان سیره و مغازی ــ از جمله عُروة بن زُبَیر (متوفی احتمالاً در 92)، وَهْب بن منبه (متوفی 110)، محمدبن ابی کعب القُرَظی (متوفی 118)، عاصم بن قَتاده (متوفی 120)، محمدبن شهاب الزُهْرِی (متوفی 124)، ابوعَمْرو الشَّعبی (متوفی 103) و موسی بن عُقبَه (متوفی 143) ــ را منتقل کرده است . بعلاوه با ذکر روایات ابن اسحاق
از طریق راویان متعدد و نیز ذکر همان موضوعات از طریق واقدی (متوفی 207) و مورخان دیگر، استنباطهای راویان مختلف و تغییراتی را که در روایات ابن اسحاق صورت گرفته ، نشان داده است .
طبری بی تردید متأثر از ملاحظات دینی و سیاسی و دیدگاههای فقهی بوده است . مثلاً خبر بَلدَح را ــ که مطابق آن رسول اکرم قبل از بعثت از خوردن گوشت قربانی برای اصنام احتراز نمی کرد و این برخلاف معتقدات مسلّم اسلامی است ــ نیاورده و واقعة غدیرخم را نیز که خود کتابی مستقل در ذکر طُرُق حدیث غدیرخم نوشته (رجوع کنید به طباطبائی ، ص 171ـ173) در اینجا ذکر نکرده است ، با وجود این روایات متعددی در بارة اسلام آوردنِ علی علیه السلام و سهم وی و اعضای خاندان بنی هاشم در نشر و پیروزی اسلام ، در تاریخ طبری نقل شده است (مثلاً رجوع کنید به چاپ لیدن ، سلسلة اول ، ص 1171ـ 1173: در بارة حدیث یوم الانذار).
دورة خلفای نخستین ، بعد از سیره و مغازی رسول اکرم ، مفصّلترین بخش تاریخ طبری است . مهمترین مباحث این بخش واقعة رِدّه * ، فتوحات مسلمانان در خارج از شبه جزیرة عربستان و وقایع بعد از قتل عثمان تا پایان خلافت حضرت علی علیه السلام است . طبری در تدوین تاریخ خلفا از منابع مورخان استفاده کرده ، البته از کتابهای آنان نام نبرده و فقط روایاتشان را با ذکر کامل راویان نقل کرده است . با وجود تنوع راویان در این بخش ، از سال 11 تا 127 بیشترین روایات از ابومِخْنَف لوط بن یحیی اَزْدی (متوفی 157) است و طبری ، تک نگاری دقیق و مفصّل او با نام مقتل الحسین را در روایات خود حفظ کرده است . البته طبری تا سال 132 باز هم از ابومخنف ، اما نه مکرر، روایت کرده است . بیشترین روایات در بارة دوران فتوح نیز از سیف بن عمر (متوفی در عهد هارون الرشید، 170ـ193) است . طبری روایات ابومخنف را از طریق عمربن شبَّه (متوفی 264) و مداینی (متوفی بین سالهای 215 تا 235) و هشام بن محمد کلبی (متوفی 206)، و روایات سیف بن عمر را از طریق یحیی بن السَّری نقل نموده است .
در تاریخ طبری روایات فتوح غالباً طولانی اند و سبک بیان و موضوعات متنوع معلوم می دارد که گزارشهایی از راویان مختلف است . این گزارشها در قرن اول و دوم از جمع روایات پراکنده در بارة فتح یک ناحیه یا جنگ بزرگ تدوین شده است . به سبب تعصبات قومی و قبیله ای و نفوذ جریانهای سیاسی خاص ، آمیختگی و تحریف و عناصر متناقض و اغلاط و سهو در روایات فتوح بیشتر از سایر روایات است که به تاریخ طبری نیز راه یافته است . در بارة این روایات انتقادهای بسیاری از راویان طبری ، مخصوصاً سیف بن عمر ــ که علمای رجال او را تضعیف کرده و بر روایات وی نقد جدّی نوشته اند (برای نمونه رجوع کنید به مرتضی عسکری ، عبدالله بن سبأ و اساطیر اخری ‘ ، بغداد 1375، 3 ج ) ــ و گاه از خود طبری ، شده است . گفتنی است که طبری کمتر به جرح و تعدیل و اظهارنظر پرداخته و با انتقال معلومات متنوع مسلمانان به همان شکلی که بوده اند، بزرگترین خدمت را به آیندگان کرده و امکان تحقیق و داوری را فراهم نموده است .
در تاریخ طبری شرح فتوح سواد (جنگهای بزرگ مسلمانان با ایرانیان )، به سبب اهمیت فتوح سواد و نتایج آن ، مفصّل است . ایرانی بودن طبری و انگیزة او در جمع آوری انبوه روایات راجع به فتوح ایران عامل بسیار مهمی بوده است . این مطلب از مقایسة آنها با حجم کمتر روایات راجع به فتوح شام در تاریخ طبری روشن می شود.
مطالب طبری در بارة جنگهای داخلی مسلمانان بعد از مرگ عثمان تا پایان خلافت حضرت علی علیه السلام و وقایع بعد از مرگ معاویه و جنگهای خوارج ، بسیار مفصّل و منسجم است . به احتمال بسیار یکی از دلایل این امر آن است که این روایات از منابع محدودتر و کم واسطه تری اخذ شده اند، زیرا قدیمترین گردآورندگان این اخبار ــ از جمله ابومخنف ، اسحاق بن بِشْر، نصربن مزاحم مِنقَری ، سیف بن عمر، واقدی ، مداینی و اسماعیـل بن عیسی عطّار ــ در قـرن دوم و سوم زندگی می کرده اند.
مطالب راجع به خلفای بنی امیه و بنی عباس نیز در تاریخ طبری منسجم است و مطالب آنها از منابع نزدیک به حوادث اخذ شده اند. به احتمال زیاد منابع طبری برای حوادث نزدیک به زمان حیات وی و حوادث معاصرش ، اخبار رایج در بغداد بوده است ، زیرا وی منابع خود را در شکل «ذُکِرَ»، «ذَکَرَ لی بعضُ اصحابی »، «اخبرنا جماعةٌ من اهل الخبر» می نویسد و کمتر نام راویان را ذکر می کند. بعلاوه وقایع این سالها به اختصار گزارش شده است . می توان گفت که از زمان خلافت معتصم فقط حوادث بسیار مهم و دامنه دار، مثل قیام بابک خرمدین در آذربایجان یا قیام زنگیان در خوزستان و بین النهرین ، بتفصیل گزارش شده است . در واقع ، به سبب ضعف دستگاه خلافت ، حوزه و مقر خلافت ، دیگر منشأ جریانهای سیاسی جهان اسلام نبود، بلکه اکثر امور سیاسی مهم ، راجع به ایالات و حکومتهای محلی بود که مسلماً در بغداد به اختصار انتشار می یافت . با توجه به این نکات نمی توان صرفاً کهولت طبری را دلیل اختصار گزارشهای حوادث معاصرش دانست .
طبری هشت سال قبل از فوتش ، امیدوار بود که تاریخش را ادامه دهد. در واقع قطع تألیفش را بیشتر می توان به سبب کهولت و بیماری دانست . لحن روایات طبری در بارة خلفای اموی و عباسی بی طرفانه است . وی مطالب بسیاری را ذکر کرده است که ممکن بود مخالف منافع خلفا یا در نظر آنان شنیع باشد، از جمله ضعف و ناتوانی دستگاه خلافت و بی کفایتی خلفای بعد از معتصم ، زندگی خصوصی خلفا که گاه مطابق احکام اسلام نبوده ، و روایاتی حاکی از ستم آنها. روایات طبری در بارة بعضی قیامها، مثل قیامهای ایرانیان در عهد بنی عباس و قیام زنگیان و برخی قیامهای شیعی ، یکطرفه و تعصب آمیز است .
تاریخ طبری به سبب جامعیتِ بخش تاریخ اسلام آن ــ که نتیجة احاطه و بی طرفی و امانتداری مؤلف است ــ در بین تواریخ اسلامی بی نظیر است . شیوة تدوین مطالب (کنار هم قرار دادن روایات مختلف و گاه متضاد در بارة یک واقعه ) ارزش کتاب را برای محقق امروزی بمراتب بیشتر، و امکان نقد و ارزیابی را برای او فراهم کرده است . تاریخ طبری از زمان تألیف ، منبع و مرجعی برای همة کسانی که تاریخ اسلام می نوشتند و تاریخ نگاری اسلامی نیز با ذیلها و تکمله های متعددی که بر تاریخ طبری نوشته شد، ادامه یافت . این کتاب تا قرن هفتم ــ که ابن اثیر (متوفی 630) الکامل خود را تا حوادث 302، بر اساس آن نوشت ــ بر تاریخ نگاری مسلمانان تأثیر مستقیم داشت .
طبری بر تاریخ خود ذیل نوشته است . پس از آن نیز ذیلهایی بر کتاب او نوشته شد که از آن جمله صلة تاریخ الطبری از عَریب بن سعد قُرطُبی (شامل 290 تا 320) و تکملة تاریخ الطبری از محمدبن عبدالملک همدانی (شرح حوادث 295 تا 512) است (برای آگاهی از ذیلهای تاریخ طبری رجوع کنید به تاریخ نگاری در اسلام ). تاریخ طبری را بعضی مؤلفان تلخیص و اسانید آن را حذف کرده اند (ابن ندیم ، ص 291).
دخویه با همکاری گروهی از خاورشناسان متن کامل تاریخ طبری را در سیزده مجلد تصحیح انتقادی و همراه با سه جلد ضمیمه آن ، میان سالهای 1296 تا 1319/ 1879ـ1901 در لیدن چاپ کرد. ضمایم این چاپ عبارت است از المنتخب من کتاب ذیل المذیّل فی اسماء الصحابة و التابعین که گزیده ای از کتاب ذیل المذیّل طبری است و بخش دوم مجلد سیزدهم را دربر می گیرد؛ مقدمه ای لاتینی در شرح حال مؤلف و وصف نسخه های کتاب و نیز لغتنامه و تصحیحات و اعلام در مجلد چهاردهم و پانزدهم ؛ و بخشی از کتاب عریب بن سعد قرطبی ــ که مصححان آن را صلة تاریخ الطبری نامیده اند ــ در مجلد شانزدهم . محمد ابوالفضل ابراهیم تاریخ طبری را بر اساس چاپ لیدن و با مراجعه به نسخه هایی نویافته در دَه مجلد در 1339 ش / 1960 در قاهره منتشر کرد. وی در 1346 ش / 1967 تاریخ طبری را به همراه صلة تاریخ الطبری قرطبی و تکملة تاریخ الطبری محمدبن عبدالملک همدانی و المنتخب من کتاب ذیل المذیّل طبری در یازده مجلد با فهارس جداگانه برای هر کتاب در قاهره چاپ کرد.
تاریخ طبری چند بار ترجمه شده است . ابوعلی بلعمی در سدة چهارم تاریخ طبری را تهذیب کرد و به فارسی برگرداند که در دست است (رجوع کنید به «بلعمی » * ). ابوالقاسم پاینده تاریخ طبری را با حذف اسناد و روایتهای مکرر به انضمام صلة تاریخ الطبری به فارسی برگرداند و در شانزده مجلد منتشر ساخت (تهران 1352ـ1354 ش )، بعداً فهرست اعلام در مجلدی جداگانه به آن افزوده شد.
عده ای از خاورشناسان ، از جمله باسورث و روزنتال و مونتگومری وات ، زیرنظر احسان یارشاطر متن کامل تاریخ طبری را به انگلیسی ترجمه کردند و توضیحاتی در حاشیه به آن افزودند و در 38 جلد به چاپ رساندند (نیویورک 1985ـ 1995).
منابع : ابن ندیم ؛ عبدالعزیز طباطبائی ، «الغدیر فی التراث الاسلامی »، تراثنا ، سال 5، ش 4 (شوال ـ ذیحجّه 1410)؛ طبری ، تاریخ (بیروت )؛ همان (لیدن )؛ جواد علی ، «موارد تاریخ الطبری »، مجلة المجمع العلمی العراقی ، ج 1 (1369)، ج 2 (1371)، ج 3، جزء 1 (1373)، ج 8 (1380)؛ یاقوت حموی ، معجم الادباء ، مصر 1355ـ1357/ 1936ـ 1938، چاپ افست بیروت ] بی تا. [ .
منبع: دانشنامه جهان اسلام
محمد بن جریر طبری (زادهٔ ۲۲۴ در آمل – درگذشتهٔ ۳۱۰ هجری قمری در بغداد) (۲۱۸ – ۳۰۱ هجری شمسی) مورخ، مفسر قرآن، فیلسوف ایرانی و مؤلف کتاب تاریخ طبری مشهور به پدر تاریخ است.
محمد بن جریر طبری در سال ۲۲۴ هجری قمری برابر با ۲۱۸ هجری شمسی در آمل چشم به جهان گشود وی در عین مورخ بودن مفسری پرتوان نیز بود، وی کتاب تاریخ طبری را نگاشت که در آن وقایع به ترتیب سال تنظیم شده و تا سال ۳۰۲ هجری را در برمی گیرد. تاریخ طبری مرجع عمده تاریخ جهان و ایران تا اول سده چهارم هجری است، همچنین این کتاب در واقع مأخذ عمده تمام کسانی واقع شده‌است که بعد از طبری به تألیف تاریخ اسلام اهتمام ورزیده‌اند. وی از سنین پیش از نوجوانی در زادگاهش به فراگرفتن فنون و دانش از جمله دانش حدیث مشغول گردید. پس از فراگرفتن مقدمات علوم در ۱۲ سالگی آمل را ترک گفت و به ری روآورد. طبری پس از مدتی میان‌رودان (بین النهرین) را ترک کرد و برای آشنایی با اصحاب ری عازم مصر شد. او در این سفر از راه شام و بیروت گذشت و در ۲۵۳ قمری هنگام حکومت احمد بن طولون به مصر وارد شد و سه سال در آن دیار ماند و در شهر فسطاط مصر نزد پاره‌ای از دانشمندان آن دیار شاگردی کرد. طبری طی سفرهای بسیار خود بیشتر سفرنامه‌هایی را که حاوی تاریخ و جغرافیای پیش از زمان خود بود، مطالعه کرد. همچنین، طی آن سفرها سیره نویسان گوناگونی را در جهان دیدار کرد و اطلاعات زیادی از آنها به دست آورد. او پس از زندگی سه ساله در مصر از راه شام به بغداد بازگشت و پس از زمان کوتاهی برای دیدار از وطنش راهی طبرستان شهر علم و فلسفه شهر آمل شد و در سال ۲۹۰ قمری به آمل آمد. طبری پس از مدتی به بغداد بازگشت و در محلهٔ رحیه یعقوب اقامت نمود و مطالعات خود را ادامه داد. طبری در بغداد ضمن آن که دانش خود را در فقه، تاریخ، حدیث تکمیل می‌کرد، شاگردانی نیز تربیت نمود و زمانی که در محلهٔ قنطره البردان بغداد زندگی می‌کرد، نگارش تاریخ خود را با نام «تاریخ الرسل و الملوک و اخبارهم و من کان فی زمن کل واحد منهم» که با نام تاریخ طبری شناخته می‌شود، آغاز کرد. او که روزانه چهل برگه از تاریخ خود را گردآوری می‌کرد، نزدیک چهل سال به نوشتن تاریخ طبری پرداخت. به این ترتیب که از ۴۸ سالگی شروع به گردآوری نسخه‌های پراکنده سفرنامه‌ها نمود و از ۶۵ سالگی به طور مستمر در بغداد یادداشت‌های پراکنده خود را به مدت ۲۳ سال تنظیم کرد تا آن که پیش از مرگش آن را به پایان رساند. طبری در کنار تنظیم تاریخ خود، به خواهش المکتفی، خلیفه عباسی، کتابی درزمینهٔ وقف نوشت که در بر گیرندهٔ نظر همهٔ دانشمندان و فقیهان مسلمان تا آن زمان بود. همچنین، کتابی به نام الفضایل نوشت که دربردارندهٔ زندگی خلفای راشدین بود .او طی آن سالها کتاب جامع البیان عن تاویل را نیز در تفسیر قرآن نوشت.
طبری در سال ۳۱۰ ه. ق. (۳۰۱ شمسی) در شهر بغداد دیده از جهان فروبست.
منبع: ویکی‌پدیا فارسی
برچسب ها :
دانلود کتابهای تاریخی, ,
زندگی نامه محمدبن جریر طبری, ,
زندگینامه محمدبن جریر طبری, ,
کتاب الکترونیکی ,
, کتاب تاریخ الرسل و الملوک ,
, کتاب تاریخ طبری, ,
کتابهای تاریخی ,
لطفا صبر کنید ...
خبرنامه وب سایت: